PČELARSTVO NA NAŠIM PROSTORIMA

U porobljenoj Srbiji (1459-1804)

Propašću Srbije jedan deo srpskog naroda razbeža se u šume, a jedan pređe preko Save i Dunava u Vojvodinu. Stari carigradski drum, sagrađen još za vreme Rimljana, postade pust i zarastao u travu. Ono malo trgovine okrete se zapadu, a promet značajniji za narod ostade da se obavlja na vašarima, po raznim mestima Srbije, koji su ukupno trajali 73 dana u godini i na kojima su se između ostalog prodavali i pčelinji proizvodi, uglavnom med, vosak i pletene košnice od pruća.

Turci podeliše Srbiju na sandžake a ove opet na pašaluke. Beogradski i Smederevski Sandžak postade Beogradski pašaluk. Kuće brvnare građene od jedne prostorije bile su pokrivene šindrom. Tek po oslobođenju, počeše se graditi i druge sporedne zgrade: vajati, ambari, mlekare, košare, kačare i dr., a pored kuće podizani su pčelinjaci.

Pojava Reformacije u Nemačkoj u 16. veku, tridesetogodišnji rat u Evropi u 17. veku, francuska revolucija krajem 18. veka, otkriće novih puteva za Indiju i Ameriku i pojava šećera i sredstava za osvetljavanje, ubrzaše opadanje pčelarstva u Evropi, pa i kod Srba pod Turcima. Ali najveći uzrok opadanja u Srbiji beše naglo zaoravanje livada i krčenje šuma.

Mnogobrojni putopisci tog vremena pisali su o Srbiji kao o lepoj i bogatoj zemlji. Burgundski vitez Bertrand de la Brokije, prolazeći moravskom dolinom 1433. piše kako je Srbija naseljena lepim bogatim selima, a vizantijski biograf Muhamed II Kratovul ističe da je Srbija divna zemlja, obilna u svemu i da po bogatstvu prevazilazi Indiju. Putopisac Evlija Čelebija u 17. veku, u svojim memoarima navodi kako je putovanjem kroz Srbiju došao u Dubrovnik koji se onda zvao "Dobravenendi" i da je tamo kod dubrovačkog kneza pio na glasu čuvenu mednu vodu zvanu "med". Putujući dalje došao je u Sremsku Raču gde je bio počašen poznatom medovinom, a u Fruškoj Gori "belim medom" kojeg je bilo u izobilju sve do Beograda.

Iz beležaka dr Brauna po srpskim zemljama 1699. reka Sava kod Beograda bila je bistra, tamno zelenkasta, a Dunav mutniji i neprozirniji. Roba iz Austrije i Ugarske vozila se Dunavom i plovnom Moravom do gornjih delova Srbije i obratno. Na svim većim rekama bile su postavljene skele izdate u zakup, na kojima su ubirane takse na ime prevoza naplaćenog po carskoj tarifi.

Putujući velikim šumama po Srbiji "uznemiravali su nas vukovi, veli Braun, naročito noću, skoro uvek urlajući u velikim čoporima i u našoj blizini, pa smo bili prinuđeni da stalno budemo na oprezu i jedan uz drugog."

Pod sultanskim spahilukom Srbi su morali plaćati porez na košnice i pčelinje proizvode i to kako sultanskom tako i privatnom spahiji. Porez po košnici iznosio je jedan asper i trideset šest para. Plaćao se i spahijski desetak od ubranog prihoda po košnici, ali i čitluk sahibijski devetak koji je pripadao čitluk sahibiji, vlasniku zemlje na kojoj su živeli poreski obveznici. Osim toga carinski prihod na svim carinarnicama i važnijim prilazima plaćao se pri izvozu ili uvozu, a visinu takse propisivao je sultan.

U Srbiji je bio običaj da se košenje livada obavlja posle precvetavanja livada, pa je cvetna paša bila raj za pčele, a prinos u medu i vosku osobito bogat. Posebna pažnja pridavala se rojenju pčela, kao važan događaj na pčelinjaku. U članu XIII Vidinskog sandžaka govori se o narodnom običaju u vilajetu, kada se oko "Ilindana" košnice roje. "Kada dođe taj dan, kaže se u članku, koji nevernici nazivaju "Ilindan", košnice ispuštaju rojeve, pošto su prethodno sakupile dovoljne količine meda. Zato dok ne dođe taj dan neka se ne sakuplja ni pravo na košnice", upozorava sandžačka vlast.

Pčelarski časopis "Pčelar" broj 6, Jun 2001