PČELARSTVO NA NAŠIM PROSTORIMA

Pre Nemanjića

Pre dolaska na Balkansko poluostrvo Sloveni su živeli u prostranim stepama severno od ušća Dunava u Crno nore, iza Karpata. U staroj postojbini su bili u plemenskim zajednicama i živeli u kućama pravljenim od drveta, obično u jednoj prostoriji, služeći se uglavnom drvenim posudama i oruđem. U okućnicama su držali uljanike (pčelinjake), "u kojima rojevi bučnih pčela punjahu ulišta medom i voskom".

U voćnjacima su držali i sadili jabuke, kruške, šljive, trešnje, višnje i orahe. Najomiljenije drvo bila im je lipa koju su rado sadili i zbog pčelinje paše, imajući u vidu da se sa jednog hektara lipove šume može dobiti i do hiljadu kg meda. Od meda su pravili nacionalno piće medovinu, jer za drugo piće nisu znali, a vinovu lozu nisu gajili. Kantakuzen, vizantijski istoričar, navodi kako su jednom prilikom preko mere pili neprevrelu medovinu koju je jedno pleme Pečenjega opljačkalo u Bugarskoj.

Dolaskom Srba iz severnog dela Evrope na obale Dunava, tokom šestog i sedmog veka, u borbama sa Vizantijom, došli su do Soluna i naseleli jedan deo solunske oblasti, nazvan po Srbima Servija (Srbica). Ujedno Srbi su naselili i krajeve južno od Save i Dunava, sve do planinskih oblasti "Dinarskih masiva" obuhvatajući i južno Primorje od reke Bojane do Cetine. U Franačkim letopisima Srbi se pominju kao "silan narod" koji drži veliki deo Dalmacije: "Sorbi que nacio magnum Dulmatiae partem optinere dicitur". Velika rasprostranjenost šuma u novonaseljenim oblastima, povoljna klima, prikladan razmeštaj brda, planina, reka i plodnih polja, bili su od neprocenjivog značaja za uzgoj pčela, pa su svoju naklonost za pčelarenjem vrlo rado preneli i u novu postojbinu. Iako nije pronađen nikakav pčelarski pribor kojima su se Sloveni služili prilikom gajenja pčela, na osnovu postojeće terminologije iz oblasti pčelarstva, može se zaključiti da je pčelarstvo bila važna poljoprivredna grana i u staroj postojbini, pa su tu naklonost prema pčelama preneli i u nove naseljene oblasti.

Krajem četvrtog veka, pod uticajem grčkih misionara Ćirila i Metodija, Srbi pređoše u hrišanstvo, prihvatajući praznovanje krsnog imena "slave". Pod pokroviteljstvom Svetog Save, osnovana je 1219. godine Prva srpska arhiepiskopija. Arhiepiskopija se poklapala sa teritorijalnim rasprostranjenjem proslavljanja krsnog imena. U znak slave palile su se mnogobrojne sveće od čistog pčelinjeg voska (operabus apum) u vidu prinošenja žrtve kućnom zaštitniku. Verovali su da se paljenjem voštanih sveća rasteruju duhovi, a bilo je u vezi sa poštovanjem kulta predaka iz stare postojbine.

Prilikom bogosluženja pčelinji vosak se paljenjem sveća prinosio na žrtvu kao nevino telo, što je imalo verski značaj. Sveće su se palile prilikom svih crkvenih obreda, kućnih slava i proslava i svih bogosluženja po manastirima i drugim bogomoljama, pa i po kućama. U nedostatku prikladnog osvetljenja u bogatijim kućama, sveće su služile i za osvetljenje. Zbog velike potražnje voska, ali i meda podizani su mnogobrojni pčelinjaci, naročito po crkvenim i manastirskim imanjima, pod rukovodstvom sveštenih lica. Prema navodima istoričara Porfirogenita, primorski gradovi su u devetom veku morali davati grčkim misionarima vosak i med u vidu plaćanja carine. Vizantijski car Vasilije dozvolio je nekim primorskim gradovima da ustupaju pčelinje proizvode Srbima, umesto da ih prodaju carskim namesnicima, sve u cilju postizanja mira i dobrosusedskih odnosa u tom delu Primorja. Prilikom održavanja sajmova, po carskom naređenju, pčelari nisu smeli prodavati svoje proizvode pre nego što se ne proda carska roba.

Pčelarski časopis "Pčelar" broj 12, Dec 2000.