PČELARSTVO NA NAŠIM PROSTORIMA

Pre dolaska Slovena na Balkan

Pre više desetina hiljada godina surove vremenske prilike u Evropi i na tlu današnje Srbije bile su slične prilikama koje vladaju na Arktiku sa siromašnim biljnim i životinjskim svetom. Kasnije, naizmeničnim klimatskim promenama toplog i hladnog područja, menjali su se poslednjih 40 hiljada godina i uslovi životnog razvoja. U početku usled hladne klime, granice večnog leda spuštale su se do 1.500 metara nadmorske visine. Zemljište prekriveno stepama i retkom šumom naseljavali su krupni biljojedi, dzinovski jeleni, pećinski lavovi i hijene, a doline reke pod dejstvom stalnih vetrova bile su zasipane sitnim peskom. Život ljudi se uglavnom odvijao u pećinama (risovačka pećina kod Aranđelovca, zlotska u Timočkoj krajini, pećina pod Jerininim brdom u selu Gradac, petnička pećina kod Valjeva i dr.). Postoje pouzdani podaci da su se pećinski ljudi hranili medom i da su medom zadovoljavali osnovne potrebe u neophodnim mineralnim materijama, aluminijumu, bakru, kalijumu, kalcijumu, manganu, magnezijumu, natrijumu, silicijumu i hloru koje sadrži med. Ogromna prostranstva pokrivena tundrama sa zaleđenim zemljištem u dubini i prekrivenim mahovinom na površini obuhvatala su veliki deo Evrope. U ovakvim uslovima život pčela nije bio moguć. Gornja granica do koje se pčele mogu održati je 64 stepena geografske širine. Na tom prostoru vladaju relativno povoljni uslovi za njihov opstanak, jer je ta geografska širina još uvek daleko ispod granice polarnog kruga, iznad čijih prostora vlada polarna klima.

Međutim, krajem osmog i početkom sedmog milenijuma pre nove ere dolazi do preokreta u istoriji vegetacije srpskog Podunavlja Đerdapske klisure. Na tom području su se vremenom stvorili povoljni klimatski uslovi za razvoj biljnog i životinjskog sveta sličnog današnjem. Duboko u pozadini Đerdapske klisure, najvećeg i najlepšeg klanca u Evropi, u zaklonjenim brdskim predelima oformljena su (6.700-5.000) nova ljudska naselja sa dvadesetak do sto članova, čime je stvorena t.sb. "Nova kultura lepenskog vira". U formiranim ljudskim zajednicama izvršena je podela rada. Lov na divlje životinje obavljali su muškarci, a ribolov i sakupljanje plodova i meda povereno je ženama i deci. Na tlu Švajcarske pronađeni su organski ostaci okamenjene pčele zvane "apis adamatike" koji se čuvaju u ciriškom muzeju.

Nastankom kulture lepenskog vira u srpskom delu Podunavlja čovek je počeo da pripitomljava životinje i da uzgaja pojedine vrste žitarica. To je u osnovi predstavljalo začetak zemljoradničke i stočarske proizvodnje. Smatra se da se pojavom zemljoradnje i pčela odomaćila u nekim krajevima Evrope, Azije i Afrike. To potvrđuju i nađeni glineni sudovi koji su služili u pčelarskoj proizvodnji za ceđenje meda, prema mišljenju nekih naučnika. Slične posude nađene su i u Egiptu.

Sredinom petog milenijuma pre n.e. zahvaljujući povoljnim klimatskim uslovima, stanovništvo je na tlu Srbije postepeno prešlo sa lutajućeg nomadskog na sedelački način života. Na taj način se vezalo za jedno stalno mesto prebivališta, što je uslovilo i intenzivniji razvoj zemljoradnje putem đubrenja i navodnjavanja obradivog zemljišta. Sa razvojem zemljoradnje razvijale su se i druge privredne grane, a posebno stočarstvo. Ogromne površine talasastog zemljišta sa bujnim livadskim travama i mešovitim šumskim proplancima bogatim pčelinjom pašom bili su pravi raj za pčele što je omogućilo brojnim pčelinjim društvima da grade gnezda sa saćima smeštenim po šumskom drveću i žbunju, širom zemljišne teritorije. Iako nema podataka da su se ljudi bavili pčelarstvom, postoje ubedljivi dokazi da su se obilato koristili pčelinjim proizvodima, što se vidi po crtežima pećina i po zidovima dvoraca i hramova u Egiptu.

U devetom veku pre n.e., na teritoriji današnje Srbije, zemljoradnja je bila veoma razvijena. To se može videti po mnogobrojnim žrvnjevima, silosima i ostacima žitarica, otpornih vrsta ječma, prosa i jednorodnih pšenica pronađenih u naseljima iz IX i VIII veka pre n.e. Međutim, iako nema podataka da su se ljudi na tlu Srbije bavili pčelarstvom, pojavom zemljoradnje i pčela se odomaćila u ovom delu Evrope.

Arheološkim otkrićima pronađeni su mnogobrojni predmeti: kućne posude, oruđa, nakit, urne i dr., rađeni po ugledu na iskopine u Grčkoj. Po jednom plemenu Meza koje je živelo na tom delu Srbije, taj deo prozvan je Gornja Mezija, i kao provincija pripadala je rimskoj imperiji.

Propašću zapadnog dela rimskog carstva u četvrtom veku nove ere na istoku je još hiljadu godina vladala Vizantija, velika sila na Balkanu i Evropi.

Pčelarski časopis "Pčelar" broj 11 i 12, Nov-Dec 2000.